PODSTAWOWE INFORMACJE O PLEMNIKACH

Rola plemników w płodności wydaje się być oczywista – mają zapłodnić komórkę jajową, a wygra najszybszy, czyli najlepszy z nich! Wszystko jest proste, dopóki ktoś nie zacznie w niepłodności pary wspominać o tzw. czynniku męskim, czyli właśnie o potencjalnych problemach z plemnikami. A o męskiej przyczynie niepowodzeń mówi się coraz częściej, bo dotyczyć może nawet połowy par starających się bezskutecznie o potomstwo. Warto tym samym wiedzieć więcej o męskich komórkach rozrodczych – o tym jak powstają, jak są zbudowane, a przede wszystkim o tym, co im służy, a co nie.

Pan Plemnik

Plemnik, czyli męska komórka rozrodcza (gameta męska) – jego rolą jest dostarczenie połowy materiału genetycznego przyszłego potomstwa. Można w nim wyróżnić dwie główne części: główkę i witkę. Poza oczywistymi różnicami w budowie tych dwóch części, różnią się przede wszystkim zadaniami, jakie natura im powierzyła. W główce zawarty jest wspomniany materiał genetyczny ,a także wszystko, co niezbędne do wejścia w reakcję z komórka jajową (oocytem). Witka służy oczywiście do przemieszczania się i tym samym umożliwia dotarcie do komórki jajowej. Obie części łączy tzw. szyjka, która dodatkowo bierze udział w pierwszych podziałach komórkowych.

Nieprawidłowości w budowie, czy funkcjonowaniu poszczególnych części plemnika mogą (ale nie muszą) powodować obniżenie płodności i tym samym utrudniać zapłodnienie i ew. rozwój zarodka.

Centrum dowodzenia

Główka to struktura o długości 4,1μm. Poza jądrem komórkowym, gdzie czeka gotowe do odczytu precyzyjnie spakowane w postaci skondensowanej chromatyny DNA, zawiera ona akrosom. Ten ostatni jest kluczowy do tzw. reakcji akrosomalnej, czyli do całego procesu łączenia się komórki męskiej z żeńską.

Powstawanie

Proces powstawania plemników, czyli spermatogeneza trwa ok 74 dni. Rozpoczyna się w jądrach, a dokładnie w komórkach Sertolego stanowiących większą część jąder. Kończy się zaś w najądrzach, gdzie plemniki dojrzewają oraz są magazynowe w oczekiwaniu na ejakulację. W najądrzu obecny jest jeden przewód, w którym to plemniki są przechowywane z reguły przez kilka- kilkanaście dni i jeśli w tym czasie nie dojdzie do ejakulacji – ulegają lizie i fagocytozie, czyli są w uproszczeniu wchłaniane przez organizm mężczyzny.

Podczas ejakulacji plemniki są przesuwane do nasieniowodu, którym docierają do miednicy. W miednicy nasieniowód łączy się z innymi elementami męskiego układu rozrodczego – prostatą i pęcherzykami nasiennymi. Wszystkie te struktury wspólnie uchodzą do cewki moczowej biorąc udział w tworzeniu ejakulatu. Same plemniki stanową jedynie jego 5% objętości – reszta to wydzieliny z prostaty i pęcherzyków nasiennych, które zapewniają plemnikom możliwość przeżycia (materiał energetyczny) i prawidłowego funkcjonowania w drogach rodnych kobiety.

Liczymy

Podstawowym narzędziem do oceny spermatogenezy jest badanie jakościowe nasienia. Warto pamiętać, że dobry wynik badania nie gwarantuje potomstwa. Z drugiej strony, badanie z nieprawidłowościami nie musi wykluczać prawidłowej płodności. Nie jest zatem dobrym pomysłem interpretowanie otrzymanego wyniku bardzo jednoznacznie i dosłownie. Konieczny w tym przypadku jest szerszy kontekst. Normy prawidłowej spermatogenezy ustala WHO – co kilka lat aktualizując je. Zmiany wynikają z faktu że cały czas andrologia, a szczególnie wiedza na temat płodności jest pogłębiana. W badaniu jakościowym nasienia z najważniejszych opisywanych cech plemników należy wymienić ich liczbę oraz ruchliwość. W badaniu rozszerzonym dodatkowo opisywana jest morfologia plemników, czyli ich budowa.

Normy

Dolna wartość referencyjna dla koncentracji plemników obecnie wynosi 16mln/ ml oraz 39 mln/ ejakulat (czyli na całą oddaną do analizy próbkę). W całej próbce 30% plemników powinno wykazywać ruchliwość postępową, a co najmniej 4% – prawidłową budowę. Ten ostatni parametr budzi spore zaskoczenie gdyż okazuje się, że znakomity odsetek plemników  z założenia jest tworzony nieprawidłowo.

Warto wspomnieć, że po pierwsze analizie poddawanych jest maksymalnie kilkaset plemników z całej (nierzadko wielomilionowej) próbki. Z drugiej strony, normy stworzone przez WHO ustalone zostały na podstawie badań nad wieloma tysiącami mężczyzn. W związku z tym, oczywiste jest, jak już wspomniano, że nawet niespełnienie zadanych kryteriów może zakończyć się zdrową ciążą.

Z ważnych aspektów dotyczących tworzenia plemników warto wypunktować kilka. Po pierwsze, proces tworzenia jest procesem długim, wiec chcąc zastanowić się nad tym, co mogło wpłynąć na jego przebieg należy patrzeć co najmniej 3 miesiące wstecz. Z drugiej strony, oczekując poprawy czy pozytywnych zmian również trzeba uzbroić się w cierpliwość i poczekać.

Czasami proces spermatogenezy jest zaburzony już na podłożu genetycznym, czyli u podstaw. W takich sytuacjach nie ma możliwości jego poprawy.  Nie chodzi tu o chromatynę ocenianą w SCD, tylko zaburzenia genetyczne, jak np. w przypadku mikrodelecji AZF. Domniemuje się dziś, że wiele z tak zwanych niewyjaśnionych przypadków niepłodności męskiej (tzw. idiopatycznej) ma swoje podłoże właśnie w genetyce – jednak poziom rozwoju dzisiejszej andrologii jest jeszcze za mały, aby na te sytuacje precyzyjnie odpowiedzieć.

Na szczególną uwagę tak andrologów jak i pacjentów zasługują te przyczyny zaburzeń płodności, która są znane, ale przede wszystkim modyfikowalne, czyli można mieć na nie wpływ. Lista jest długa, a na jej szczycie widnieje styl życia (dieta, masa ciała, aktywność fizyczna, używki itp.) oraz żylaki powrózka nasiennego.

I chociaż nie zawsze udaje się poprawić męską płodność, w mojej ocenie zawsze warto spróbować – tylko tak można się przekonać, czy to możliwe.

Inne badania jak SCD

Poza badaniem nasienia, w tym rozszerzonym, można sięgnąć po inne badania oceniające potencjał płodności. Jednym z ciekawszych i bardziej przydatnych jest właśnie ocena opisywanej tu chromatyny plemnikowej, czy badanie SCD lub SCSA.

Warto rozważyć także ocenę nie tylko liczby czy jakości plemników, ale dowiedzieć się nieco więcej o środowisku w jakim plemniki funkcjonują. I tu z pomocą przychodzą takie testy jak posiewy nasienia (ocena bakteriologiczna), czy badanie poziomu stresu oksydacyjnego w nasieniu.

Niekiedy zaburzenia spermatogenezy są na tyle duże, że plemniki nie są widoczne w ejakulacie. To tzw azoospermia. Czasem przyczyną jest przeszkoda w drogach wyprowadzających nasienie, a czasem sam proces tworzenia. W ponad połowie takich przypadków plemniki, choć niewidoczne w ejakulacie, są obecne w jądrach, –czasem dosłownie punktowo. W takich sytuacjach z pomocą przychodzą chirurgiczne umiejętności androloga, czyli biopsja jąder.

Plemniki okazują się być wyjątkowymi komórkami produkowanymi przez męski organizm. Nie ulega też wątpliwości, że są niezbędne w procesie starań o potomstwo. Dlatego ich ocenę oraz potem jej interpretację należy zawsze wykonywać w sposób bardzo indywidualny – taki sam wynik u dwóch różnych mężczyzn może oznaczać zupełnie co innego. Warto zrobić to z doświadczonym andrologiem.